Nire amonaren istoria frankismo garaian

Bere izena Maria Gumersinda Eseverri Aguiriano da. 1948ko urtarrilaren 13an jaio zen, Bilbon. Familiaren jatorriaren ondorioz, Otsagabira etorri zen, txikia zelarik eta bere bizitza osoa eman du Otsagabian. Bere gurasoak Fermin eta Fatima ziren baina ez dira bere guraso biologikoak, haien izenak ez dakizki. Bere aita Fermin elektrizista zen, ama aldiz modista. 

Lau urte zituelarik hasi zen eskolan, 14 urte bete arte. Eskola publikoan ikasi zuen, Otsagabiako eskolan eta neskentzako eskola zen, ez zuten mutilekin elkartzeko baimenik, mutilekin elkartzen baziren zigorrak izaten zituzten. Gaztelaniaz ematen zuten dena eta frankismoaren garaia zenez, ez zuten ez ingeleraz ezta euskaraz ikasten. Astelehenetik larunbatera joaten zen eskolara. Goizeko bederatzietatik eguerdiko ordubatetara  eta arratsaldean berriz hiruetatik bostak arte. Baina asteazken arratsaldeetan ez zuten eskolarik. Bere gelan 15 bat neska zeuden, adin ezberdinetakoak. Bi eta hiru urteko aldea izaten zuten normalean baina ez zen klaseko eginbeharrekoa aldatzen, denek materia bera ematen zuten urte gehiago ala gutxiago izan. Gaur egun hori ez da hezkuntza egoki bat baina nahiz eta garai haietan berdin zuen batek urte bat gutxiago izanda berdina jakitea. 

Eskolaz ez da asko oroitzen baina badaki bere gela nahiko handia zela, zabala. Oso eskola zaharra zen eta paretak eta lurra ere oso zaharrak zeuden. Bestetik argi du paretek mapak, gurutzeak eta halako gauzak zituztela. Haien mahaiak pupitreak ziren eta irakasleak bere mahai pertsonala zuen. Arbela edo pizarra bat ere bazuen gelak eta bertan egiten zituzten teoria, eragiketa matematikoak eta halako beste hainbat gauza. Gelara sartu behar ziren bakoitzean otoitz egin behar zuten eta maiatzean “La novena de la Gracia” abesten zuten goizero. Gumersindak dio berak hiru irakasle izan zituela hamar urte haietan. Txikia zenean emakume bat, zortzi urte inguru zituenean beste bat eta bere azken urteetan azkeneko irakaslea. Haietako batzuen izenak oroitzen ditu: Maria Angeles eta Doña Javiera ziren haietako bi. Oso emakume zorrotzak ziren eta zigor asko jartzen zituzten. Gaizki portatzen bazinen belauniko jarri behar zenuen paretaren kontra eta liburuak eskuetan zenituela igarotzen zenuen denbora edo erregela moduko makiltxo batekin atzamarretan ematen zizuten. Bestetik, Gumersindak esan zidan “cuarto oscuro” izeneko gela ilun eta zahar batera sartzen zintuztela, egurra gordetzen zen gela zen neguan eskola berotzeko zen egurrarena. “Era muy revoltosa yo” esaten du, askotan izan da zigortua, gehien bat irakasleei egiten zizkieten bromen ondorioz. 

Bere ikasgaiak eta oraingoen artean aldaketa gutxi antzematen da. Matematika, natura, zientziak eta horrelako ikasgaiak zituzten. Bertako liburuak entziklopediak ziren, liburu bakar batean aurkitzen zuten beharrezkoa zen informazio guztia. 

Jolas orduetan jolasetan ibiltzen ziren korrika, kromoetan, soka-saltoan, tabetara etab.

Bere gauzarik gogokoenak patioak edo jolasgaraiak ziren, okerrenak aldiz ikastea eta liburuen aurrean egotea. 

Guztiok dakigu oso garai zailak izan zirela gerraostekoak eta frankismokoak, horregatik oso interesgarria da honen inguran hitz egitea eta gertukoen benetako istoria jakitea. Gehien gustatu zaidana amonarekin hitz egitea, barre egitea eta berarekin istoria jakitea izan da. Lan honekin asko ikasi dut duguna baloratzen eta aurrez aurre pertsona “normala” ematen duen batek istoria oso gogorra eta hunkigarria  atzean duela jakitea. Plazer bat izan da bai amona Gumersindarekin hitz egitea, bai bere istorioa lehenengo pertsonan jakitea eta bai guzti hau baloratzea. Lan gogorra baina izugarri polita izan da.

“Irakaslea sartzen zenean inor ez zen entzuten arnasa hartzen”

Nire aitona Juan Jose Portillo Lopez deitzen da. 1940ko azaroaren 21ean Txantrean jaio zen eta bere ikasketak han eman zituen. 

Berak lau urte zituela, bere aitak auzoko eroetxean lan egiten zuen nekazari moduan eta bi urte ondoren, ospitaleko amatasuneko zaintzailea izatera pasa zen. Bere ama, berriz, betidanik izan zen etxekoandrea.

Bost urte zituela, ikasketak hasi zituen eta auzoko eskola publikora joan zen, bere izena “Escuela Municipal de Magdalena” da eta gaur egun oraindik existitzen da. Hamabost urte izan zituen arte ikasketa publikoak egin zituen eta ondoren, merkataritza karrera bat egitera sartu zen. Eskolan neskak eta mutilak zeuden, baina klase desberdinetan banatzen zituzten.

Eskola publikoan, egunero klasea hasi baino lehen otoitz egiten zuten, baina ez zituzten abesti politikorik abesten ezta ikasten. Aldiz, karrera ikastean, egunero otoitzen zuten eta ondoren “Cara al sol” abesten zuten.

Astero, bost egun eta erdi pasatzen zituen eskolan, astelehenetik ostiralera, baina larunbat goizetan ere joaten ziren ikastera. Eskolako goizeko ordutegia 9etan hasten zen eta 14etan bukatzen zen, eta arratsaldeko ordutegiak 17etatik 18rarte irauten zuen, egunero sei ordu ikasten zuten. 

Bere eskola luzea eta estua zen. Bakarrik hiru ikasgela zeuden eta bakoitzean gutxi gora behera 40 ikasle zeuden. Klasean soilik adin bereko ikasleekin zegoen, handiagoak zirenak beste leku batera joaten zirelako. Klaseak oso gutxi apainduta zeuden eta bakarrik arbel handi bat eta gurutze bat zegoen. 

Jolasgaraian, futbolean jolasten zuten eta eguraldi txarra egiten bazuen eskupilotan jolasten zuten. Kiroletan bakarrik mutilak aritzen ziren, neskak, berriz, hitz egiten zuten.

Hizkuntzak izan ezik gaur egungo irakasgai berdinak zituzten, euskara debekatua zela eta bakarrik gaztelaniaz ikasten zuten. Bere irakasgaiarik gustokoena geografia zen, inguruko gauzak ikasten zituelako eta herriak non zeuden interesatzen zitzaiolako.

Irakasgai guztiak irakasle berdinak ematen zituen, Elias Sancho deitzen zena. Lizarra aldeko herri batekoa zen. Irakasleari beldurra zioten, oso zorrotza eta maltzurra zelako. Ikasleak gaizki portatzen baziren irakasleak biolentzia erabiltzen zuen, hala nola makil batekin jotzen edo arbeleko ezabagailua burura botatzen. Hari, ez zion inoiz zigortu, irakasleari beldur asko ziolako eta klasean zegoenean zintzo egoten zelako ez jotzeko.

Bere gurasoen ustez, eskolara joatea garrantsitzua zen, etorkizunean lan egoki bat lortzeko beharrezkoa zelako, eta betidanik gehiago ikastera bultzatu dute. Hori ez zela familia guztietan gertatzen komentatu du ere, gehienetan, herri ondoan bizi ziren edo nekazariak ziren familietan ikasketak uztera bultzaten zituzten haurrak eta etxean lan egitera behartzen zituzten. 

Ikastolako oroitzapenik onenak korridoreetan eta jolastokian ditu, lagunekin zuen laguntasunagatik eta elkarren artean moldatzeko moduagatik. Ikasleen artean oso harreman onak zituzten, beti lanetan eta momentu larrietan (norbaitek min hartzean edo jotzen zietenean) laguntzen ziren eta defendatzen ziren. 

Bere oroitzapenik txarrenak irakaslea gelara sartzen zenean dira, beti oihukatzen eta haserre ailegatzen zelako, eta beldurtuta egoten zen mina hartu nahi ez zuelako. Esan zuen bezala: “Irakaslea sartzen zenean inor ez zen entzuten arnasa hartzen”.

Lan honen bitartez, Frankoren garaiko hezkuntzari buruzko informazioa jaso dut. Nire aitonaren bizitzaz eta, batez ere, haurtzaroaz gehiago ikasten lagundu dit eta orduan bizitza nolakoa zen ulertzen lagundu dit.

Nire amonaren bizitza frankismo garaian

Proiektu hontarako nire amona gazteenaren eta eskolara joaten zeneko informazioa bildu dut. Horrela, garai hartako egoera eta, kasu honetan, nire amonaren istorioa ezagutu dezakegu.

Nire amonaren izen osoa Jacinta Recalde de Andrés da. 1937an jaio zen (gerra zibilaren bigarren urtean), eta, betidanik, bere familiarekin Otsagabian bizi izan da, Irigoyen 42 auzoan.

Bere garaian jendeak zituen lanorduak nahiko luzeak ziren, biztanle gehienek ordu dezente lan egiten baitzuten landan ia urte osoan zehar. Nire amonaren kasuan, gurasoekin lan egiten zuen landan batez ere bere aitak behiak zituelako, eta bertan zegoen guztia zaintzen zuten, bai behiak, bai lurrak. Egia da urtean zehar lurretan lana egiten zuela, baina ez zituen urteko egun guztiak betetzen landan, baizik eta udan askoz gehiago joaten baitzen neguan baino denbora libre gehiago zuelako lan egiteko.

Eskolari buruz hitz egiten, 6 urte zituelarik hasi zen eskolara joaten, baina lanarengatik hamabi edo hamahiru urterekin utzi egin behar izan zuen eta lanean jarraitu. Nire amonaren eskola herriarena zen, hau da, ez zen ezta oso eskola txikia ezta pribatua ere. Eraikin handi samarra zen, eta 30 haur inguru zeuden eskolan. Kontuan izan behar zen neskak eta mutilak lerro ezberdinetan eserita egon arren, hau da, neskak alde batean eta mutilak bestean, bi sexuetako haurrak zeudela gela berean. Emakumearen ustez, neska-mutilak eskola 9:00etan hasi eta 13:00etan bukatzen zuten.

Klasean 30 ikasle inguru izan arren, ez zeuden adin ezberdinetako ikasleak klase berean, azkenean, ikasle nahiko zeuden eta ez zuten horrela egiten nahaste bat zelako. Gainera, klaseetan hainbeste ikasle izanda, irakasleak, Doña Javiera izenekoak, aski zigor jartzen zituen. Klasean zerbait gaizki egiteagatik bi gauza egin zitzakeen: haurra belaunikoz utzi, eskuetan bi edo hiru liburu jarri eta postura horretan pixka bat uzten zuen. Beste aldetik, eskua itxi eta erregela batekin bertan pare bat aldiz jotzen zion.
Nire amonak haurtzarotik gogoratzen duena da eskola hasieran otoitz egiten zutela guztiek batera, arbela gainean gurutze handi bat izanda. Bestalde, jolas-garaian bere lagunekin tabetara eta sokara jolasten zeinen ondo pasatzen zuen oroitzen du, nahiz eta berari tabak gehiago gustatzen zitzaizkion.

Garai hartan euskara ez zen gaztelania bezala nabarmentzen, baina etxe batzuetan pixka bat hitz egiten zen, gainera, nire amonaren gurasoak euskara bazekiten eta etxean haien elkarren artean euskaraz hitz egiten zuten batzuetan, baina nire amonari inoiz ez zioten euskaraz hitz egiten irakatsi. Kontuan izan behar da ere eskolan ez zutela euskara irakasten, eta irakasgai bakoitzerako liburu desberdinak izan beharrean, gaur egun bezala, garai hartan entziklopedia moduko bat zuten, hau da, oso liburu handia denetarako. “Entziklopedia” hauetan matematika edo gaztelania bezalako irakasgai sartzen zirenak.

Laburbilduz, nire amona gustoko zuen eskolara joatea alde batetik oso ondo pasatzen zuelako bere lagunekin, baina bere gurasoen iritzia ez zen guztiz berdina; beraiek eskolara joatea oso garrantzitsua zela pentsatzen zuten, baina eskolara joan arren, lanean eta etxean bai ala bai lagundu behar zela esaten zuten.

 ESKOLA FRANCOREN GARAIAN

Milagros Villanueva Udi deitzen da, 1928ko abuztuaren 4an jaio zen. Ezkarozen jaio eta hazi zen, Barrenese etxean. Bere aita nekazaria eta abeltzaina zen eta ama etxean zegoen familia zaintzen, baino gaztea zenean Frantziara lan egitera joan zen. 

Ezkarozeko eskolan ikasi zuen. Edonork eskolara joaten zen, publikoa zelako. Alde batetik, nesken eskola zegoen, bestetik mutilena. Sei-zazpi urterekin hasi zen eskolara joaten eta hamalau urteraino joan zen. Astelehenetik larunbatera joaten zen, baina ostegunetan jai zeukan. Klaseak goizeko 9:00etan hasten ziren arratsaldelko 13:30etan amaitzen ziren, baina erdialdean patioa zeukaten, gutxi gorabehera hamabost minutukoak. Eskola bere ustetan “nahiko ondo zegoen”, arbela bat zeukaten, baita gurutzeak ere. 25-30 pertsona inguru joaten ziren, adin ezberdinetakoak baziren. Irakasleak guztiei berdina ematen zieten, berdin zuen adin desberdinetakoak baziren. Mutilek irakasle bat zeukaten eta neskek beste bat. Klaseak hasi baino lehen abesten eta gurtzen zuten. Ez da gogoratzen guztiz zer ematen zuten, baina matematikak ematen zituzten (gehitu, kendu, biderkatu eta zatitu). Klaseak gazteleraz ematen zituzten, ez zuten euskara ikasten. Gaizki portazen bazinen paretraren kontra jartzen zintuzten. Berk noizbait zigorra jaso zuen eta gurasoei ondo iruditzen zitzaien zigorrak jartzea uste zutelako merezi izango zenuela. Gurasoak uste zuten eskolara joan behar zirela, bera eta bere anai-arrebak.  

Atsedenaldietan asko gustatzen zitzaion jolastea “Santonariora”. Jolas hau pertsonak paretaren kontra harrapaztean datza. Harri batekin asteko eguneetara jolasten zuten. Bere lagun batekin, Amparo izenekoa, pelotara jolasten zutela gogoratzen da. Olio itsua beste jolas bat zen. Azkenik, kartetara joalsten zuten, batez ere, briskara. Berari eskolatik gehien gustatzen zitzaiona irakasleek eman beharrekoa ondo eta gogoz azaltzen zutela zen. Ez zaio bururatzen ezer txarra eskolari buruz, zigorrak oso txikiak zirelako. Berak gehitu nahi du, eskolara joaten ziren bakoitzean egur zati bat eraman behar zutela, han hotza pasatzen zutelako eta modu honetan eskola berotzen zuten.  

Elkarrizketa honekin asko ikasi dut eta oso interesgarria iruditu zait. Alde batetik, ikasi dudalako nolako egoera zegoen Zaraitzun duela gutxiarte, hau jakinda azaldu daiteke zergatik gaur egun gure ingurua den modu honetakoa. Batez ere, nekazaritza eta abeltzaintza gure inguruan ematea eta gure aiton-amonak Elizarengan fedea izatea. Bestetik, gizartearen aldaketak landu daitezke. Adibidez, eskolari dagokionez (irakasteko modua, materiala etab), umeen bizitzari dagokionez, Zaraitzuko populazioari dagokionez, hizkuntzei dagokionez, erlijioari dagokionez… Horregatik, lan hau oso baliagarria eta polita iruditzen zait historia lantzeko baina aldi berean gure arbasoen bizipenak ezagutzeko. 

” Estuve en la escuela hasta los 12 años porque tenía que trabajar para comprar el pan”  

Nire amona Celia Osta Esarte da eta 90 urte ditu.  Bigarren errepublika, gerraostea, gerra zibila eta Francoren diktadura bizi ditu. 1932ko abenduaren 31an jaio zen, Otsagabian. Irigoien kalean bizi zen, Inaxo etxean. Bere aita mandazaina zen eta bere amak etxean lan egiten zuen, baina, aberatsen etxeetara joaten zen ere haurrak zaintzeko eta etxeak garbitzeko. Eskolara neskak eta mutilak joaten ziren, eskola publikoa zen. 8 urterekin eskolara joaten hasi zen eta 12 urterekin eskolara joateari utzi zion dirua behar zutelako, zazpi anai-arreba zirelako eta bera bigarren handiena zenez, lan egitera joatea tokatu zitzaion. Beste etxeetara joaten zen garbitzera, erosketak egitera, haurrak zaintzera. Eskolan 9etatik 1etaraino aritzen ziren goizez eta arratsaldez 3etatik 5etaraino. Aste osoan joaten ziren eta larunbatean ere. Igandeak ziren eskolara joaten ez ziren egun bakarrak. Eskola Ilincheta etxea zen, gela handi bat zuten eta hor klaseak ematen zituzten. Gelak, arbela bat zuen eta arbelaren goiko aldean gurutze bat zuten, gela zaharra zen. Klasean 60 ikasle zeuden gutxi gora behera, neskak eta mutilak ziren. Irakasle bakarra zen eta berarekin dena egiten zuten, Irunberrikoa zen. Eskolara heltzean Rosarioa abesten zuten goizero. Ez zeuden irakasgairik, bakarrik irakurtzen, idazten eta matematikak egiten ikasten zuten. Gehiketak egitea gustatzen zitzaion baina biderkatzeko taulak gehiketak baino askoz gehiago gustatzen zitzaizkion. Irakasleak antolatzeko taldeak egiten zituen adin guztietako haurrak zeudelako. “ Nunca hemos tenido libros y tampoco nos mandaban tarea para hacer en casa, todo lo hacíamos en la pizarra. Luego salíamos y ya era otra vida, jugar” azpimarratzen du nire amonak. Gazteleraz hitz egiten zuten denbora guztian eta ez zen beste hizkuntzarik ez hitz egiten, ez ikasten. Patioetan jolasten zuen, bere joku gogokoena soka saltoa zen. Klaseetan zigor ohikoena zen belaunez jartzea iskin batean. Noizbait zigortu diote galtzaria irakasleari botatzeagatik. Galtzaria neskek eramaten zuten eta galtzerdiak ez jeisteko erabiltzen zen. Bere gurasoek eskola ez zuten baloratzen pentsatzen zutelako hobea zela lan egitera joatea dirua behar zutelako. Bere oroitzapen onena da jaunartzeko egunetan neskekin hitz egiten zuelako, jolasten zutelako eta oso ongi egoten zirelako. Bere momentu txarrena zen irakasleak erregelarekin jotzen zionean eskuan. 

Elkarrizketa hau egin eta gero nire ondorioa da, asko ikasi dudala nire amonaz. Gauz asko ez nekizkien eta asko gustatu zait nire amonaren bizi baldintzak nolakoak ziren jakitea. Elkarrizketa honek erakutsi dit ere nola zen lehengo bizitza eta konturatu naiz ez zela oso egokia, zaila zen diru asko ez zegoelako eta haur asko lan egitera joan behar ziren dirua irabazteko, oso goiz.

FRANCOREN ESKOLA

Lidia Sanso 1929ko martxoaren 8an Ezkarotzen jaio zen. Bere bizitza Ezkarotzen bizi izan zuen jaio zenetik orain arte. Bere aitak egurretan lan egiten zuen eta bere amak etxeko gauzetan. Bere gurasoei ume asko zeukatenez, ez zitzaien inporta bere umeak eskolara joatea ala ez, baina bai ala bai helduak zirenean lan egitea.

Eskola publiko joaten zen sei urtetik hamalau urteraino zena, eta bakarrik neskena zen. Bera 6 urterekin hazi zen eta zortzitik bederatziraino egon zen eskolan, egoerak ez zuelako uzten eskolan jarraitzea. Asteko bost egunetan eskolara joaten zen, goizez, arratsaldez eta gauez ordu bat zeukaten.Goizetan 9:30tik 12:30etaraino eskolan egoten zen eta ondoren ordu bateraino doktrinera joaten ziren. Eskola oso arrunta zen, mahai bakoitzean bi neska zeuden eta zaharra zen, klase barruan arbela, gurutzea, kuadroak… zeuden.

Goizetan otoitz egiten zuten eta ereserki nazionala abesten zuten. Bere eskolan matematikak, gizarte, gaztelan ematen zuten. Klase emateko horduan pertsona asko zeuden, hogeita hamar pertsona izatera ailegatu ahal ziren, hainbat urtekoak eta sexuak ez ziren elkartzen. Eskolak hainbeste ikasle zituenez, batzuk klaseak ematen zituzten bitartean beste batzuk nahi zutena ikasten zuten eta gero ikasten ari ziren horiek kalseak ematen zuten eta besteak bitartean ikasten zituzten. Lehen ez zen gaur bezala ikasgai bakoitzerako liburu bat daukagu, lehen entziklopedia erabiltzen zituzten guztiak gaztelaniaz zirenak.Batzuetan zigortzen zituzten ikaslei hitz egiteagatik, klasera ez joateagatik.. eta berak hauek bi egin zituen eta zigor bezala hamaiketako ordu gabe uzten zuten.

Ez zeukan gehien gustatzen zitzaion ikasgairik baina bai batere gustatzen ez zitzaiona,nire kasuan eta bere kasuan berdina da eta pertsona askori bezala, matematikak ez zitzaion ezer gustatzen.Patio garaian korrika egiten zuten, hamaiketakoa hartzen zuten,  santonariora jolasten zuten (hamopeheta moduko bat) Eskolara joatetik gehien gustaten zitzaiona jolastea zen.

Niri lan hau gizarte ikasgaian zehar egin ditugun lanetatik gehien gustatu zaidan lana izan da, ez nekizkin zenbait gauza ikasi izan ditudalako, gainera nire amonak ahaztuta izan dituen hainbat gauza gogoratu izan ditu lan honekin eta mota hauetako lanekin baloratzen dituzu gehiago dituzun gauzak ikusten dituzulako nola aldatu izan diren urteetan zehar eta gainera ikusten duzu nola bizi izan duten zure aiton-amonek eta niri kontatu didan gauza batzuk pena eman didate eta asko pozten dira gauzak aldatu izateaz. Adibidez ez zaidalako ezer gustatzen klaseak bakarrik nesken artean ematea edo zigortzea patiorik gabe.

Es una casa preciosa, con sus paredes de piedra, es una construcción típica de la zona, siempre con sus coloridas flores dando alegría a la carretera y esa terraza tan soleada en la que siempre apetece estar.

La función actual que tiene este edificio es la hostelería, pues es un renombrado restaurante y hostal.

Hola, yo soy Ximel y voy ha hacer una entrevista sobre casa Sario, que es una de las casas de Jaurrieta.

-Hola, Eukene.

–Hola, buenos días.

-¿En qué año se fundó Casa Sario?

-A mediados del año 92, más o menos.

-¿Cuál es la historia de este hostal?

-El marido de Feliciana embarazó a la doncella e hicieron donde ahora está el hostal una casa que en su momento era la borda de la casa de al lado, la hija de Feliciana fue heredera y fue la que creó la fonda-bar Sario. 

-¿Esta casa qué aporta al pueblo?

–Antes era una casa donde la gente iba para coger cosas, si no tenía algo le dábamos…

-¿Qué significa para ti esta casa?

–Siendo parte de la quinta generación que ha llevado este hostal me siento orgullosa.

-¿Cuántas generaciones han llevado el hostal?

–Cinco, en total, siempre con mujeres al frente: Feliciana, Benigna, Juaquina, Juli y Eukene (Juli.)

-¿Cómo se llamaba antes este edificio? 

–La gente lo llamaba Feliciana, se llamaba Feliciana.

-¿Por qué se llamaba Feliciana?

-Porque la fundadora se llamaba así.

-¿Por qué decidiste trabajar ahí?

–Porque vivía ahí y era la hermana mayor.

-¿Qué significa para ti Sario?

–Mucho, siempre me ha llamado la atención esa casa ya que nací ahí. Estoy muy unida a ella.

-¿Antes de que hubiera un edificio que había ahí?

–Una borda (la de Nicasio).

-¿Alguna historia que quieras contar que te haya pasado en Feliciana?

–Yo soy de Belza pero me casé allí.

-¿Qué significa para ti esa casa?

–Para mí mucho porque me casé ahí, tuve hijos ahí y estuve viviendo en esa casa.

-¿Antes también era un hostal?

–Cuando yo nací ya era un hostal pero antes sé que fue una fonda.

-¿Que significa para ti esa casa?

–Para mí esta casa es mi casa nativa y también es mi trabajo.

-¿Te gusta trabajar ahí?

–Me parece un trabajo muy duro y yo ni siquiera estudié para esto pero querer vivir aquí era lo más fácil.

-¡ADIOS! 

La casa está situada en la parte de arriba del pueblo Oronz. La casa está rodeada por un jardín enorme, en el jardín hay mucha hierba y flores, una piscina, un gallinero etc. Esta está hecha mayormente de piedra, aunque casi todos los muebles son de madera. Es una casa grande, rústica y bonita en mi opinión. 

La entrevistada, Kontxi Sánchez, es una mujer de 57 años que decidió construir esta casa para tener jardín, ya que en la casa anterior no tenía jardín. 

               Kontxi Sánchez: 

               “Entonces no tenía nombre y estamos 

                en el proceso de ponérselo.”

¿Esta casa tiene nombre?

Sí, bueno, sí y no, porque es una casa nueva, entonces no tenía nombre y estamos en el proceso de ponérselo. Ya casi tenemos decidido el nombre, pero bueno, todavía no es fijo.

¿Cual es su nombre (si tiene)?

Landagoiena.

¿Ha tenido (otro) nombre anteriormente?

No. 

¿Te gustaría que tuviera nombre o en caso de que lo tenga, cambiarselo?

No, porque como todavía no tenemos definido podemos ponerle el que queramos ponerle. 

¿Sabes por qué la casa tiene ese nombre / por qué le has puesto ese nombre?

Pues mira, la historia del nombre de la casa es un poco larga. Queríamos ponerle un nombre que concordara con la casa, con el sitio o con nosotros; a la vez que fuera un nombre en euskera, claro, y que fuera concordante con los nombres que hay en la zona. Nosotros de primeras queríamos ponerle Garai, porque Garai era una casa de donde vivíamos antes que nos gustaba mucho y estuvimos a punto de comprarla. Lo que pasa es que luego por los avatares de la vida, como acabamos estando aquí pues no la compramos. Como le teníamos mucho cariño queríamos ponerle el mismo nombre. Como Garai significa sitio alto o sobresaliente, aunque coincidiera con esta casa, aquí no se usa la palabra garai para designar eso, se usa gora y en muchos pueblos hay casa Gora. Pero, Gora no nos gustaba y dejaba de tener la razón por la que queríamos ponerle Garai. Por otro lado, teníamos otras dos opciones. Por un lado, a este campo se le llamaba Berditxi, aquí, en esta zona, Berditxi se le suele decir al campo que se cultiva cerca de la casa, que suele ser un campo no muy grande, viene de “belardi txiki”… Entonces podría ser un nombre de la casa. A mi fonéticamente no se si me gusta mucho como suena para nombre de casa. Cuando estábamos decidiendo con Juan Luis Pena, que era una de las personas más longevas del pueblo y que había estudiado toponimias de sitios, nos dijo que este campo correspondía (en los mapas) a un sitio llamado Landagoiena (el campo más alto). A mí como nombre de casa me gusta mucho y aunque no nuestra casa no es la más alta del pueblo, porque a la vez que la nuestra se construyeron seis más que están justo por encima, aunque no sea la más alta, por lo visto, en los últimos años se cultivaba y “landa” es un campo es un campo de cultivos, por lo tanto, si que podría corresponder al campo cultivado más alto. Los que están más arriba eran campos en los que no se cultivaba. 

¿La gente te conoce por tu casa, por el nombre de tu casa?

No, porque prácticamente nadie sabe como se llama esta casa. 

¿Tu conoces a la gente por su casa (normalmente)?

Pues, a mí me cuesta más, porque yo soy de fuera, no he nacido aquí y he vivido aquí. Yo a la gente la conozco por su nombre, les trato por su nombre, porque en mi trabajo sé el nombre y los apellidos de la gente. Pero si que es verdad que aquí mucha gente se conoce por la casa y al final yo también a mucha de esa gente la relaciono con su casa o por el mote que tienen (que tenga relación con la casa). 

¿Cuántos años lleva construida esta casa?

Lleva habitada casi trece años (los hará en septiembre). 

¿Ha vivido más gente aquí antes que tú?

No, esta casa la hicimos nosotros y somos los primeros en habitarla. 

Osea, vosotros la construisteis, ¿no?

Eso es. 

¿Por qué decidisteis construir la casa?

Decidimos construirla porque antes vivíamos en una casa que no tenía jardín, era solo la casa. Aunque nos gustaba mucho la casa, no tenía salida ni jardín y para nosotros era muy importante vivir en un pueblo y ya que vivíamos en un pueblo, estar en una casa con jardín, sobre todo para los niños pequeños. Hicimos muchos intentos para comprar una pequeña huerta que había accesoria a la casa, no hubo manera. Vimos que probablemente iba a ser imposible, entonces empezamos a buscar otras casas o terrenos en los que se pudiera construir y lo que más nos encajó con la idea que teníamos de espacio y de precio fue este campo, así que aquí hicimos la casa.

¿Osea que has vivido en alguna otra casa del valle antes que en esta?

Si.

¿Tenía nombre esa casa?

Si, vivímos en Ezcaroz, en una casa en la plaza del pueblo y se llama Etxalezker, ese nombre no recuerdo muy bien, no estaba muy claro porque se llamaba así pero había varias teorías, porque además había una persona del pueblo (Germán Abaurrea) que estaba haciendo un estudio sobre todos los nombres de las casas de Ezcaroz y entonces había varias teorías, por un lado se decía que como algunos de los primeros habitantes de la casa o los más importantes eran zurdos se había puesto lo de ezker (la casa del zurdo) . Otra teoría era que como al lado había una casa más grande y esta casa se quedaba a la izquierda de la grande y por eso sería Etxalezker (la casa a la izquierda de la grande). Por último, también podría ser un nombre toponímico, porque justo en frente y un poco más arriba de esa casa (Etxalezker) estaba Etxalezker alto. Yo no sé al final como ha quedado la cosa. 

¿Y ahora la casa está habitada por alguien? 

Si, está habitada por el director de la escuela de Otsagabia. 

¿La gente te conocía por el nombre de esa casa, de la anterior?

No, porque aunque esa casa sí que tenía nombre conocido, nosotros no éramos habitantes de siempre de esa casa sino que acabamos de llegar y luego, además ya tengo una profesión en el Valle, la médica de Ezcaroz, entonces, tenía más relevancia la profesión que yo tenía (que vine a eso) que la casa en la que vivía. A mi me conocen más por ser “Kontxi La Médica” que por la casa en la que estoy. 

¿Cuál crees que será el futuro de esta casa?

¿De la de Oronz? 

Si, quien la va a habitar y eso. 

Yo no tengo ni idea, depende mucho, pero yo y mi pareja queremos vivir siempre en esta casa y acabar nuestros días aquí. Luego, lo que va a ser de esta casa depende mucho. Me imagino que la seguirán habitando mis descendientes,pero depende mucho si esos descendientes sigan teniendo vida en este valle o al final acaben en otros sitios y ya no les interese y la puedan vender… Yo me la imagino o bien habitada por ellos o por otra gente o sino como un hotel rural o algo así. No me sorprendería ninguna de las cosas. No me la imagino dejada y al final en  ruinas y espero que no sea así porque le pusimos mucha ilusión a esta casa. Sería una pena que acabará de esa forma.

Pues esto es todo, muchas gracias, Kontxi, por habernos informado de esto. En esta entrevista hemos aprendido mucho sobre la oiconimia de esta casa tan interesante. Como podéis ver una casa puede tener muchas posibilidades de nombres, todos ellos tienen un origen o una historia muy interesante, que vale la pena saber. 

Hola, soy Leire y hoy voy a entrevistar a mi madre y le voy a hacer 12 preguntas sobre la casa en la que vivía de pequeña.

En esta casa, vivió mi madre varios años, es bastante grande, tiene 3 pisos contando la entrada y el sabaiau. Se llama “Sánchez” y está situada en el barrio Iribarren en Ochagavía.

Mi madre se llama Txena, vivió en esta casa desde los 8 años hasta los 14 años, hoy la voy a entrevistar ya que esa casa la conoce muy bien y la aprecia mucho.

– ¿Por qué se llama así, de dónde viene el nombre de la casa?

La casa se llama Sanchez porque es nuestro apellido, antes hace años se llamaba Vittorio que era el nombre del hermano de mi abuela.

La oiconimia de casa Sanchez:  El nombre de esta casa viene de nuestro apellido. Hace años, cuando aún mi madre no vivía en esa casa, se llamaba Vittorio, Vittorio era el hermano de la abuela de mi madre. Seguramente esta casa, como muchas otras, habrá tenido muchos nombres, que con el tiempo han ido cambiando.

– ¿Más o menos cuando se construyó?

En el siglo XIX más o menos, porque no sabemos seguro. Pero lo que sí sabemos, es que los primeros de la familia que vivieron en esa casa fueron, los abuelos maternos de mi padre. Que se llamaban Matias Landa y Gregoria Argonz.

– ¿Cambiarías algo? (nombre, lugar, muebles…)

El lugar está bien, no lo cambiaría, pero algún mueble seguro que si.

– ¿Cuántas personas vivían en esa casa?

    En total vivíamos 5 personas, dos hermanas de mi padre, un hermano de mi padre, mi padre y yo, y al principio también vivía mi abuela.

– ¿Cuántos años viviste allí?

    En aquella casa viví desde los 8 años hasta los 14.

– ¿Te gustaría vivir ahí otra vez?

   Si, porque no.

– ¿Cuántos pisos tiene?

    En total tiene 3 pisos, la entrada, el segundo piso donde están las habitaciones el salón y la cocina y el último piso que está el sabaiau.

– ¿Cuántas habitaciones tiene más o menos?

    Más o menos, 12 habitaciones.

– ¿Dónde prefieres vivir, en tu casa actual o en casa Sanchez?

   En mi casa actual, que es más pequeña.

– Para ti, ¿qué tiene de especial esta casa?

     Pues es la casa de mi abuela y la de mi padre, y he vivido ahí.

– ¿Están las instalaciones renovadas o son las antiguas?

      Hay algunas que están renovadas y otras no. Hay un salón, una habitación bastante nueva, las escaleras, algunas puertas, ventanas y la terraza están cambiadas pero la mayoría de los muebles son antiguos.

– ¿Qué recuerdos te trae esta casa?

      Cómo vivía ahí de pequeña, pues buenos recuerdos, recuerdos divertidos.

Pues esto ha sido todo, espero que os haya entretenido, gustado y que hayáis disfrutado leyendo la entrevista.

Legarre,una casa del pirineo

Hola, hoy  vamos a entrevistar a Eusebi Pena y nos va a contar la información que sabe de casa Legarre (Oronz).

-¿Cómo se llamaba antes la casa?y ahora?

-Siempre se ha llamado casa Legarre.

Legarre, todo viene de una borda.Legarre: es un nombre que viene de una borda de Oronz.Le pusieron de nombre legarre, porque hace años el terreno de la borda era de arenisca, y a la arenisca se le llamaba legar.

-¿Cuántos años tiene la casa?

-150 o 180 no se exactamente.

-¿En qué año se construyó?

-En 1870.

-¿Cuántos propietarios ha tenido la casa?

-Siempre ha sido de la familia.

-¿Ahora que propietarios viven?

-Mari Carmen, Jesus y sus hijos.

-¿Vives en esa casa?

-No

-¿Y donde vives?

-En el sitio donde trabajo, en el hostal.

-¿Cuantos metros cuadrados tiene la casa?                                                                                  

-Unos 150 metros

-¿Dónde está ubicada la casa en el pueblo?

-A la entrada del pueblo, en la zona sur.

-¿Cuantas reformas ha tenido la casa que tu conozcas?

-3 reformas.

-¿Cuántos pisos tiene la casa?

-4

-Primera planta 2 viviendas (Mari y Ainara)

 Segunda planta 1 vivienda (Eneko)

 Tercera planta el desván

 Abajo las bajeras

-¿Qué uso tiene ahora la casa?

-Viviendas

-¿Y antes?

-¿De qué material está construida la casa?

-Piedra, madera y ladrillo.

-¿Ahora la casa es moderna o típica?

-1 vivienda y una cuadra donde guardaban animales.

-Una planta moderna, lo más típico                                                    

-¿Cómo está distribuida la casa?

-Abajo bajera

 Primera planta vivienda

 Segunda planta  vivienda

 Tercera planta desván.

Y esta es la información que me han dado de casa Legarre.